Dwie z nich były najbardziej atrakcyjnymi powierzchownymi ramami, które obejmowały kontrowersje wokół duńskich kreskówek: wolność słowa przeciwko mowie nienawiści oraz, w bardziej dramatycznej wersji, kulturowa przepaść między świeckimi społeczeństwami Zachodu a islamem. Rzeczywiście, kwestia ta została wyraźnie rzucona jako problem wolności słowa przez muzułmańskich radykałów protestujących w Londynie, w tabliczce pokazanej w demonstracji, która mówiła: „Freedom of Expression Go to Hell.” W bardziej zniuansowany sposób „The Los Angeles Times” przedstawił 3 lutego tę historię w następujący sposób:
„Debata nad rysunkami, które zostały po raz pierwszy opublikowane we wrześniu przez duńską gazetę, jest postrzegana jako zderzenie wolności słowa z wrażliwością religijną narodów europejskich, w których ludność muzułmańska z trudem się wpasowała.”
Ale poza bardziej specyficznymi ramami konfliktu między wolnością słowa w zsekularyzowanym społeczeństwie a wrażliwością religijną, wydawało się nieuniknione znalezienie kilku artykułów i zwrotów, które nawiązywałyby lub bezpośrednio cytowały pojęcie zderzenia cywilizacji. Tak więc, 30 kwietnia Le Soir miał następujący nagłówek: Wojna kartonowa czy wojna cywilizacji? The London Times wydawał się szczególnie chętny do podkreślenia idei wojny kulturowej. Spustem do ostatniego starcia kultur było opublikowanie przez duńską gazetę Jyllands-Posten 30 września 12 kreskówek Muhammada. W artykule redakcyjnym z 3 lutego gazeta stwierdziła: Przepaść kulturowa, jeśli w ogóle, wzrosła w ciągu ostatnich 20 lat.
Główny akapit opowiadania z Chicago Tribune z 7 lutego powtórzył tę analizę z czynnikiem obciążającym: reporter, świadomie lub nieświadomie, ustanawia szczególnie dyskryminujące rozróżnienie przy użyciu liczby mnogiej na kulturach zachodnich i liczby pojedynczej na islamie, dlatego też przedstawiony (świadomie lub nieświadomie) jako monolityczny, niezmienny blok kulturowy.
Gwałtowne i obecnie śmiertelne protesty, które przetaczają się przez Azję i Bliski Wschód w związku z publikacją karykatur o Proroka Mahometa, odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną.
Uciekanie się do rzekomych wojen kulturowych pomiędzy Zachodem a islamem jest kuszącą narracją dla dziennikarzy, którzy próbują przedstawić ramy wyjaśniające z pewnością zaskakujące i niepokojące konsekwencje duńskiej kreskówki. Jednak „Rozmowa o kulturze”, zdefiniowana przez profesora Mahmooda Mamdaniego z Kolumbii, jest zarówno intelektualnie leniwa, jak i dziennikarsko niedokładna jako ramy wyjaśniające, i nie ujmuje ważnych, leżących u jej podstaw wyzwań ujawnionych przez kontrowersje wokół komiksów.
Zamiast przedstawiać komiksową sagę jako najnowszy rozdział o zderzeniu cywilizacji Huntingtona, bardziej odkrywcze jest postrzeganie karykatur jako lustra, które odbija m.in. bardzo niepokojącą, podstawową dynamikę zarówno w Europie kontynentalnej, jak i w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Czy wielokulturowy model anglosaski płaci cenę za tolerancję, milczy i kłania się zastraszaniu islamskich radykałów? Czy obłudna obrona prawa do wyśmiewania (muzułmańskiego) boga i jego niezdolność do przystosowania się do obecności europejskich wspólnot muzułmańskich uczyni z Europy mimowolnego sojusznika muzułmańskich fanatyków?
Kwestie te leżą u podstaw ostatecznej dynamiki odzwierciedlanej przez duńskie kreskówki w Europie i w Stanach Zjednoczonych. I nawet jeśli były one często wyciszane przez preferowaną rozmowę kulturową, nie pozostawały niezauważone w analizowanych historiach prasowych.
W przypadku Europy kontynentalnej, kontrowersje związane z kreskówkami pojawiły się na tle rosnącego klimatu antyimigracyjnego, a jednym z najistotniejszych przykładów jest sama Dania. Brak równowagi pomiędzy prawną ochroną judaizmu i Holokaustu w porównaniu z krzykiem, który przypominał muzułmanom, że powinni zaakceptować cenę wolności słowa, był głównym argumentem przemawiającym za oskarżeniami o hipokryzję wobec europejskich mediów i przywódców politycznych.Argument ten był zwykle podnoszony przez samych europejskich muzułmanów jako sposób na syntetyczną syntezę ich skarg i uczuć bycia dyskryminowanym.
Nadużywanie kwestii kreskówek przez europejskich konserwatystów religijnych i skrajnie prawicowe partie, w tym coraz bardziej wokalnym, antymuzułmańskim klimacie, rodzi ważne pytania o rzeczywiste motywacje niektórych z tych, którzy tak stanowczo zamykają szeregi za wolnością słowa. Związek między publikowaniem karykatur Proroków a niezdolnością Europy do zarządzania imigracją i przystosowania się do obecności wspólnot muzułmańskich w społeczeństwach europejskich miał przede wszystkim na myśli człowieka stojącego za kreskówkami, Flemming Rose.
250.000 muzułmanów, czyli 5% ludności, wyjeżdża z Danii, wysoko zsekularyzowanego kraju pięciu milionów ludzi, w którym tylko 3% obywateli uczęszcza raz w tygodniu do kościoła. Od czasu dojścia do władzy konserwatywnego rządu premiera Rasmussena w 2001 roku, polityka imigracyjna została znacznie zaostrzona. Symbolem duńskiej debaty krajowej na temat imigracji jest kontrowersyjna reguła 24 lat, zgodnie z którą obywatele duńscy nie mogą uzyskać pozwolenia na pobyt w Danii dla swoich zagranicznych małżonków, jeśli któraś z partii ma mniej niż 24 lata. Nowe przepisy zawierają kryteria przywiązania do Danii, które muszą być spełnione przez pary duńsko-obce, co pokazuje, że ich wspólne przywiązanie do Danii jest większe niż do jakiegokolwiek innego kraju.
Praw Człowieka Rady Europy od dawna krytykuje Danię za jej politykę imigracyjną, dochodząc do wniosku, że w 2001 r. przywódcy opinii publicznej, w tym elity polityczne z całego spektrum politycznego, intelektualiści i dziennikarze, promują uogólnienia i błędne wyobrażenia na temat islamu. Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka Rady Europy, Alvaro Gil-Robles, skrytykował propozycję rządu duńskiego, aby zastąpić naukę religii w szkole naukami chrześcijańskimi.
Nawet sztuka w Danii zaangażowała się w tę dyskusję po tym, jak duński minister kultury, Brian Mikkelsen, ogłosił w grudniu 2004 r. plan stworzenia kanonu kulturowego 2500-letniej historii Danii, którego celem – wraz z innymi – jest wzmocnienie poczucia wspólnoty poprzez pokazanie kluczowych części naszego wspólnego dziedzictwa historycznego. Minister bardzo jasno przedstawił swoje zamiary:
Boimy się powiedzieć, że niektóre rzeczy są lepsze od innych. Chcę rozpocząć debatę na temat wartości, jakości, naszego dziedzictwa kulturowego i tego, co to znaczy być Duńczykiem w czasie, gdy państwo narodowe jest pod presją i globalizacja unosi się nad nami, powiedział Mikkelsen.
W tym scenariuszu nie jest zaskoczeniem, że wielu europejskich muzułmanów oraz kilku amerykańskich i brytyjskich komentatorów oskarża Europejczyków o mówienie wolnego słowa, podczas gdy w rzeczywistości chodzi im o islamofobię.
Jeśli grupa francuskich pisarzy podkreśliła prawo do bluźnierstwa w manifeście, mówiąc, „It is not only about the freedom to be wrong”. Prawda jest taka, że jesteśmy wolni od bluźnierstw, twierdzi Gamal Ghitani, egipski pisarz i redaktor czasopisma kulturalnego Al-Akhbar, jednej z głównych egipskich gazet:
Prawo europejskie zakazuje, pod groźbą więzienia, wszelkiego antysemityzmu, zaprzeczania Shoah i wszelkich działań lub zamiarów rasistowskich. Dlaczego dozwolona jest ironia i obraza wobec proroka religii, którą wyznaje ponad miliard ludzi na świecie?
Olivier Roy, francuski specjalista od islamu, pisał w Le Monde:
Wolność słowa jest w każdym kraju zachodnim już ograniczona, przez dwie rzeczy: prawo i pewien konsensus społeczny. Ale w opinii publicznej istnieje również bardzo zmienny próg tolerancji. Żadna duża gazeta nie opublikowałaby komiksów, które ośmieszają niewidomych, krasnoludków, homoseksualistów czy Cyganów, bardziej przez strach przed złym smakiem niż przez sądowe ściganie. Ale zły smak jest w porządku z islamem, ponieważ opinia publiczna jest bardziej przenikliwa dla islamofobii (która często kryje w sobie w rzeczywistości odrzucenie imigrantów).
Oskarżenie o hipokryzję było szczególnie częste wśród samych muzułmanów europejskich. W wywiadzie udzielonym w El PaĂs Lahj Thami Breze, przewodniczący Union of Islamic Organizations of France, największej organizacji muzułłłłwskiej we Francji, powiedział:
Nie rozumiemy, dlaczego tylko judaizm jest prawnie chroniony.[42] Uważamy, że inne religie zasługują na takie samo traktowanie. Jeśli tego nie zrobimy, będziemy zmuszeni przyznać, wbrew powszechnej mądrości, że muzułmanie są traktowani jak obywatele drugiej kategorii, z mniejszymi prawami niż inni.
Najlepszym wskaźnikiem, że muzułmanie i imigranci mają coraz większe trudności z pomyślną integracją w krajach europejskich, jest wzrost liczby partii skrajnie prawicowych. Przypadek krajów nordyckich, tradycyjnie postrzeganych jako ostoja postępowej i tolerancyjnej polityki, jest notorycznie niepokojący. W Danii Duńska Partia Ludowa uzyskała 13,2% głosów w wyborach w lutym 2005 roku i jest kluczowym sojusznikiem parlamentarnym rządu Rasmussena. W Norwegii, Partia Postępu (skrajna prawica) stała się główną siłą opozycyjną po wyborach we wrześniu 2005 roku, uzyskując 22,05% głosów. W jednym z artykułów w Le Monde czytamy:
„Duńskiej Partii Ludowej (DF), która jest podstawowym sojusznikiem liberalno-konserwatywnego rządu w parlamencie, nie brakuje okazji do podsycenia ognia. Louise Frevert, kandydatka DFA na majora w Kopenhadze, porównała muzułmanów do guza nowotworowego i przedstawia muzułmańskich mężczyzn jako potencjalnych gwałcicieli.”
W artykule zebrano kilka bezcennych wypowiedzi skrajnie prawicowych polityków w Europie. Według Le Monde’a, Roberto Calderoli, Lega Norte, minister reformy instytucjonalnej Berlusconiego, oświadczył La Republicca:
„Papież musi interweniować jak Pius V i Innocenty XI. W czasie bitwy pod Wiedniem i bitwy pod Lepanto (z Turkami w 1683 i 1571 r.) papieże zajęli miejsce rządów i stworzyli szerokie koalicje w celu pokonania islamskiego niebezpieczeństwa. ”
Belgia od lat jest szczególnie wrażliwa na rozwój europejskiej skrajnej prawicy, gdzie Vlaams Belang (flamandzka partia ksenofobiczna) jest najbardziej zagłosowaną siłą w jednym z najważniejszych miast Belgii – Antwerpii. Komentarz w belgijskiej gazecie Le Soir podsumował to zagadnienie, nawiązując do nativistycznej Europy:
„Jest jeszcze jedna Europa, która twierdzi, że również wartości europejskie, aby oświadczyć, że jest lepsza od innych i podnieść most zwodzony. Europa nacjonalistyczna, która głosuje na Vlaams Belang lub Lega Nord [ksenofobiczne, skrajnie prawicowe partie], czuwając za drutem kolczastym w Ceucie i Melilli, skąd przyjdzie wróg. Europa ciemności.”
Z punktu widzenia polityki pojawia się wyraźny związek między decyzjami redakcyjnymi dotyczącymi tematów religijnych, polityki imigracyjnej i zagrożeniami ze strony islamu. Dlatego też głębszym zagadnieniem, które znalazło odzwierciedlenie w debacie na temat publikacji duńskich kreskówek w Europie kontynentalnej, jest to, w jaki sposób obrona wolności słowa postrzegana przez muzułmanów (umiarkowanych i radykalnych) jako hipokryzja, a także narastające trendy islamofobiczne wśród nacjonalistycznej Europy, która grzechotka szablą europejskich wartościâ przeciwko imigrantom, wpłynie na walkę liberalnych i umiarkowanych muzułmanów z fanatykami wyznającymi swoje credo.Gilles Keppel, francuski intelektualista, mówi o Bitwie o Europę:
„Jesteśmy tu w samym sercu bitwy o Europę: czy europejskie populacje pochodzenia muzułmańskiego będą siłą napędową demokratyzacji w swoich krajach pochodzenia, poprzez przykład ich integracji i sukcesu w liberalnych i pluralistycznych społeczeństwach, czy też przeciwnie, będą przetrzymywane jako zakładnicy przez te autorytarne reżimy w świecie muzułmańskim lub ruchy islamistyczne – które próbują wykorzystać je jako konia trojańskiego do destabilizacji Starego Kontynentu poprzez pogłębianie antagonizmów religijnych?”
W tym kontekście rządy europejskie, szczególnie w przypadku Francji, starały się sprzyjać rozwojowi Europejskiego Islamu, a nie tylko Islamu w Europie, aby wzmocnić pozycję umiarkowanych europejskich organizacji muzułmańskich, działających na rzecz kompatybilności sekularyzmu i islamu oraz chronić je przed ingerencją bardziej radykalnych grup, zazwyczaj wspieranych i finansowanych przez grupy islamistyczne i rządy z Bliskiego Wschodu i Zatoki Perskiej.
Bardziej niż kiedykolwiek polityka Bliskiego Wschodu stała się w Europie kwestią wewnętrzną. Jest oczywiste, że ta bliskowschodnia dynamika Europy odegrała kluczową rolę w kreskówkowej kontrowersji. Jak argumentował Olivier Roy w Le Monde, reżimy Arabskie, w rzeczywistości, zawsze starały się utrzymać imigrację do Europy jako diasporę, aby być zmobilizowanym do sprawy narodowej. W tym samym artykule, zauważając, że główny nurt europejskich organizacji muzułmańskich próbował zdystansować się od kontrowersji kreskówki.
W kontekście anglosaskim, względy polityczne poruszone w duńskiej debacie rysunkowej odnoszą się do obecności strachu i zastraszania w dyskusji o islamie w USA i Wielkiej Brytanii, podkreślając granice tradycyjnej kultury tolerancji w obliczu wyzwania, jakim jest islamizm. Wielu z nich zadało sobie pytanie: Czy mafia wygrała? Oprócz bardziej brutalnych reakcji w krajach muzułmańskich, klimat zastraszenia był wyczuwalny w niektórych demonstracjach, które miały miejsce w Londynie.
Ale te, które wywołały największe oburzenie wśród Brytyjczyków były transparenty pochwalne „Fab four” w nawiązaniu do czterech brytyjskich zamachowców-samobójców, którzy zabili 52 osoby w atakach terrorystycznych w Londynie 7 lipca 2005 roku.
Uzasadnienie niemal jednogłośnej decyzji o niepublikowaniu komiksów krąży wokół idei szacunku, pragmatyzmu i unikania niepotrzebnej prowokacji. Jednak niektóre z analizowanych artykułów wyciekły z nich głębsze, leżące u ich podstaw motywy, mniej łagodne niż pierwotnie zamierzano. The London Times wspomniał o potrzebie dyplomatycznego złagodzenia napięć ze światem islamskim:
„Żadna z głównych amerykańskich publikacji nie opublikowała zdjęć, jak politycy w Waszyngtonie starają się naprawić swoją reputację w świecie islamu poprzez krytykę zachodnich rządów, które popierają pokazy kreskówek.”
Ale pomysł, że wielu redaktorów oznaczało strach, kiedy domagali się szacunku, był w różnym stopniu obecny również w gazetach anglosaskich. Żadna brytyjska gazeta nie przedrukowała komiksów, być może pamiętając o aferze Rushdiego i udręce społeczności, która nastąpiła po zamachach bombowych w Londynie zeszłego lata, powiedział The London Times. Andrew Sullivan, felietonista londyńskiej gazety, wyraził się jasno:
„Jedyny argument, którego nie słyszałeś, to ten poza kamerą. Wielu redaktorów po prostu nie chce narażać swoich pracowników na fizyczne niebezpieczeństwo. Obrazili muzułmanów w przeszłości i nauczyli się tego żałować.”
W USA Charles Krauthammer, felietonista Washington Post, został odtworzony w The Chicago Tribune:
„…chodzi o strach.Niewypowiedzianym powodem, dla którego wiele gazet nie chce ponownie publikować, nie jest wrażliwość, ale zwykły strach. Wiedzą, co się stało z Theo van Gogh’em, który nakręcił film o islamskim traktowaniu kobiet i dostał nożem w klatkę piersiową z islamskim manifestem attached”
Ayaan Hirsi Ali, liberalny holenderski polityk, dobrze wie, co stało się z holenderskim filmowcem Theo van Goghem. Była autorką scenariusza filmu „Submission,” Van Goghâs o przemocy wobec kobiet w społeczeństwach islamskich, przez co został zamordowany. W swoim berlińskim przemówieniu, powiedziała:
Publikowanie [komiksów] pozwala nam potwierdzić, że wśród pisarzy, filmowców, rysowników i dziennikarzy, którzy chcą opisać, przeanalizować lub skrytykować te nietolerancyjne aspekty islamu w całej Europie, istnieje poczucie strachu.
Jeśli ten klimat strachu i zastraszenia jest prawdziwym powodem zaskakująco jednomyślnej decyzji o nieprzedrukowywaniu karykatur w amerykańskich i brytyjskich mediach, wielu z nich obawia się, że to życzliwe samoograniczenie w imię szacunku religijnego i tolerancji pociąga za sobą naiwną klęskę islamskich radykałów, którzy rozpoczęli dziką ofensywę przeciwko liberalnym wartościom na Zachodzie i w krajach muzułmańskich.
Krauthammer zrobił podobny punkt w swojej rubryce o przekleństwie umiarkowanych:
„The Mob zamienił to w test na wolność słowa na Zachodzie. Niemieckie, francuskie i włoskie gazety, które ponownie opublikowały te kreskówki, nie informowały o tym, ale przeciwstawiały się to oświadczeniu, że nie będą zastraszane przez mafię.”
Z szerszej perspektywy, podobnie jak Europa kontynentalna stoi w obliczu tego, co Keppel określił mianem Bitwy o Europę, możliwość, że „the mob”, czyli islamscy radykałowie, pokonali liberalne wartości, tworząc duszny klimat strachu i zastraszenia wśród polityków, dziennikarzy, naukowców i intelektualistów, naraża na potencjalnie samobójcze niebezpieczeństwo kultury politycznej poprawności w społeczeństwach wielokulturowych.
